موضوع برای داستان نویسی، نوشتن داستان کوتاه و رمان را از کجا شروع کنیم؟
در این مقاله قرار است راهکارهای عملی و کاربردیِ پیدا کردن موضوع برای داستان نویسی به شما آموزش داده شود. احتمالا شما شخصی هستید که به نوشتن و داستاننویسی بسیار علاقهمندید اما در پیداکردن موضوع برای نوشتن کتاب به مشکل برخوردهاید و نمیدانید چگونه باید از این مشکل عبور کنید.
در ابتدا باید به شما اعلام کنیم که افراد زیادی با این دشواری مواجه هستند و شما در این مسیر تنها نیستید. آدمهای زیادی در اطرافتان وجود دارند که در انتخاب موضوع برای نوشتن کتاب به بنبست خوردهاند. بنابراین در ادامۀ این مقاله، مراحل انتخاب موضوع برای داستان نویسی را به همراه نکات کلیدی که در بخش پایانی آورده شده، برایتان شرح و توضیح خواهیم داد. بعد از کامل خواندن مقاله، مسیر انتخاب موضوع برای داستان نویسی تا حد قابل توجهی برایتان روشن خواهد شد.
گام اول: تهیه لیست آثار مورد علاقه
یک لیست از کتابهایی که در هر زمینهای مطالعه کردهاید و نظر شما را بهشدت جلب کرده است تهیه کنید. مثلا شاید یک رمان نظر شما را به خودش جلب کرده باشد و در ذهنتان ماندگار شده باشد یا شما در خلوت خود آرزو میکنید که ای کاش من این رمان را نوشته بودم! لطفا از این مرحله بدون نوشتن لیست عبور نکنید و به سراغ گام بعدی نروید.
گام دوم: مشخص کنید چرا به این آثار علاقهمندید؟
به صورت مکتوب، دلایل علاقهتان به آن کتاب را برای خودتان یادداشت کنید. حتما این بخش را به صورت نوشتاری انجام دهید و به هیچ عنوان به صورت ذهنی این تمرین را انجام ندهید. فرض میکنیم کتاب مورد علاقۀ شما یک رمان است. از خودتان سؤال بپرسید که چه بخشی از این رمان نسبت به بخشهای دیگر توجه شما را به خودش جلب کرده است؟
مثلا شخصیت داستان و ویژگیهایش برایتان جالب توجه بوده است؟ با جزئیات درموردش بنویسید. مکانها و موقعیتها در ذهنتان ماندگار شده؟ آنها را دقیق یاداشت کنید. سلسله حوادث و اتفاقها برایتان ماندگار شدهاند؟ یا زبان توجه شما را به خودش جلب کرده است؟ یا شاید راوی که در حال روایتکردن داستان است، از بقیۀ بخشها برایتان مهمتر بوده است. شاید هم به طور کلی حال و هوا و فضای آن داستان را دوست داشتهاید.
در ادامۀ مقاله، تمرینهایی عملی و کاربردی به شما معرفی میکنیم که دقیق انجام دادن آنها، راهی جدید برای پیدا کردن موضوع برای داستان نویسی و موضوع برای نوشتن رمان را پیش رویتان باز میکند.
بررسی کتاب موردعلاقهمان چه ارتباطی با پیدا کردن موضوع برای داستان نویسی دارد؟
پیدا کردن علایق شخصیمان و رصدکردنشان در مدیوم موردنظرمان و همچنین بیتفاوت نبودن نسبت به آنچه که که در جهان توجه ما را به خود جلب میکند و جزئیشدن در این علایق و هر چه ریزتر و موشکافانهتر بررسی کردنشان، مهمترین و دقیقترین مسیر برای پیدا کردن موضوع برای داستان نویسی و موضوع برای نوشتن رمان است. با این روش شما نه تنها میتوانید موضوع برای داستان نویسی و رمان پیدا کنید بلکه به واسطۀ علاقۀ شخصیتان میتوانید اثری اصیل و تأثیرگذار هم خلق کنید و با یک تیر دو نشان بزنید و هم موضوع برای نوشتن داستان و رمان پیدا کردهاید و هم اثری قابل توجه به این جهان هدیه کردهاید.
گام سوم: به تجربههای زندگی خود اعتماد کنید!
گام سوم مهمترین و اساسیترین گام است و میتواند شما را هرچه سریعتر به پیدا کردن موضوع برای داستان نویسی سوق دهد. پیشنهاد ما به شما این است که به خودتان و تجربۀ زیستهتان اعتماد داشته باشید. تجربۀ شخصی شما از زندگی و مسیری که تا به امروز طی کردهاید، مهمترین منبع الهام شما است در جهت پیدا کردن موضوع برای داستان نویسی.
متأسفانه اکثر افرادی که تازه شروع به نوشتن داستان میکنند، مدام در جستجوی موضوعات عجیب و غریب هستند و این فکر اشتباه در ذهنشان جاخوش کرده است که اگر موضوع عجیب و غریب باشد پس بکر و منحصربهفرد هم هست. آنها به این مسئله توجه نمیکنند که همیشه این نگاه ویژه و اختصاصی هنرمند است که یک موضوع عام و فراگیر را خاص و جذاب میکند.
بر هر داستاننویسی واجب است که برای پیدا کردن موضوع کتاب برای نوشتن، اول به درون خودش مراجعه کند. در مرحلۀ دوم علایقش و آنچه که در مواجه با جهان نظرش را جلب میکند را با نگاه شخصی خودش ترکیب کند و بعد، در این مسیر شروع به حرکت کند.
از حرفهایها کمک بخواهید
چند نکته طلایی برای یافتن موضوع برای داستان نویسی
شاید تا به حال از این زاویه به موضوع دقت نکرده باشید اما جالب است بدانید شیوه برخورد افراد مختلف هنگام مواجهه با یک اثر داستانی بسیار متفاوت است. در این بخش شما باید برای خودتان مشخص کنید که به کدام وجه یک داستان بیشتر توجه میکنید. آیا شخصیتهای داستانها شما را با خود همراه میکنند؟ آیا جذب شیوه روایت داستان میشوید؟ آیا از زبان داستان و استعارهها و نمادها لذت میبرید یا به مشخصات زمانی و مکانی که روایت در آن اتفاق میافتد توجه میکنید؟
نکتۀ طلایی شمارۀ یک: راوی
اگر نظام راوی و شیوۀ روایت رمان توجه شما را به خود جلب کرده است، بهترین تمرین برای خودکاوی در این زمینه مطالعۀ رمانها و داستان کوتاههایی است که نظام راوی در آنها شاخص میباشد مثل:
- زندگی و عقاید آقای تریسترام شندی اثر لارنس استرن
- رمان کدامین گل به غم بسرشتهتر اثر مجید خادم
- رمان لولیتا اثر ولادیمر ناباکوف
- رمان سلاخخانۀ شمارۀ پنج اثر کورن ونه گات
- یا بیشتر آثار بورخس
این رمانها را با توجه ویژه به نظام راوی مطالعه کنید. ویژگیهای جالب توجه راوی را برای خودتان یادداشت کنید. روی کنش روایتکردن راوی تمرکز کنید و به این فکر کنید که خلق این نوع راوی، چه ویژگیهایی به داستان بخشیده که در ذهن شما ماندگار شده و علاقهتان را تحریک کرده است؟
به این امر توجه کنید که تمام افرادی که در پیدا کردن موضوع برای نوشتن کتاب و پیدا کردن موضوع برای نوشتن رمان سرگردان هستند، نسبت به عمیقترین سطح علایق و تمایلاتشان ناآگاهاند.
نکتۀ طلایی شمارۀ دو: زبان
اگر زبان یک داستان توجه شما را به خودش جلب کرده است و میخواهید به زبان فارسی داستانتان را بنویسید، شروع به خواندن آثاری کنید که ترجمه نیستند و از ابتدا به زبان فارسی نوشته شدهاند مثل آثار رضا براهنی، ابراهیم گلستان، جلال آل احمد، هوشنگ گلشیری و دیگر نویسندگان فارسیزبان. تشبیهها، استعارهها و بازیهای زبانی متن را برای خودتان یادداشت کنید.
به این فکر کنید و از خودتان این سؤال را بپرسید که زبان مورد نظر چه ویژگی شاخصی به داستان بخشیده و چرا توجه شما به آن جلب شده است؟ آیا این نوع زبان انتخابشده، با دیگر اجزای روایت(شخصیت، راوی، پیرنگ و..) ارتباطی اورگانیک دارد؟ آیا زبان آهنگین است و ریتم خاصی ایجاد کرده است؟ این چه تأثیری بر شما به جا گذاشت است؟
پیشنهاد بعدی ما در ارتباط با زبان داستان، خواندن اشعار فارسی است. در رابطه با پیدا کردن موضوع برای داستان نویسی لازم نیست که شما شاعر باشید اما مخاطب جدیبودن شعر فارسی میتواند به میزان قابل توجهی برایتان راهگشا باشد و سطح کیفی اثرتان را بالاتر ببرد.
نکتۀ طلایی شمارۀ سه: شخصیت
کمکم به مهمترین بخشی که در پیدا کردن موضوع برای داستان نویسی به شما کمک میکند نزدیک میشویم. با توجه به اینکه آثار زیادی با محوریت شخصیت در مرکز ساختار یک رمان خلق شده است، پیشنهاد میکنیم که این بخش را با تمرکز و صبر بیشتری مطالعه کنید. معمولاً توانا شدن در شخصیتپردازی و ایجاد مهارت در خودمان برای هر چه دقیقتر شناختن انسانها میتواند مثل یک کلید طلایی در پیدا کردن موضوع برای داستان نویسی رمان به ما کمک کند.
براساس آمار فروش و بررسیهای متعدد انجام شده در مورد کتابهای رمان، بیشترِ مخاطبان طرفدار رمانها و داستانکوتاههایی با محوریت شخصیت بودهاند. اگر شما هم ترجیحاتی مشابه اکثر مخاطبان رمان در جهان دارید، بهتر است که هرچه سریعتر شروع به تشریح شخصیتهای مورد علاقهتان در داستانها کنید.
برای شخصیت یک وجه بیرونی و درونی در نظر بگیرید و به صورت جداگانه شروع به توصیف این وجوه کنید. در ادامه نسبت وجه بیرونی و وجه درونی را توصیف کنید. مثلا کدام ویژگیهای رفتاری شخصیت بر روی ظاهرش هم تأثیرگذار بوده است و نمود بیرونی پیدا کرده است؟ شاید برایتان جالب باشد که درصد بالایی از داستانهای جهان با موضوعهای عشق، حسد، مرگ، دروغ، خیانت، رویا، فریب و امید و… نوشته شدهاند.
باید به این نکته توجه کنید که که پرداخت این موضوعها و گسترششان همیشه در نسبت با یک انسان یا تعدادی انسان بوده است. بنابراین اگر شما شیوههای شخصیتپردازی را آموزش ندیده باشید، قطعا در پیدا کردن موضوع برای داستان نویسی به دیواری سیمانی برخورد خواهید کرد.
برای آموزش شیوههای شخصیتپردازی در داستان، کارگاههای آموزشی آکادمی داستان نویسی حیرت را پیشنهاد میکنیم. در سلسله کارگاههای این آکادمی داستاننویسی شما تحت نظر اساتید متخصص و با تجربه، گام به گام روند شکلگیری و تولد یک شخصیت را آموزش میبینید و خیلی دقیقتر و حرفهایتر به موضوع برای داستان نویسی و موضوع برای نوشتن رمان خواهید رسید.
برای شخصیتپردازی در داستان، از اطرافیان خود الهام بگیرید
اما برای تکمیل تمرینهای ارائه شده، به شما پیشنهاد میکنیم که یک لیست از تأثیرگذارترین افراد زندگیتان تهیه کنید. در ادامه ویژگیهای قابل توجه این اشخاص را برای خودتان یادداشت کنید. در مرحلۀ بعد یک لیست از افراد نفرتانگیز زندگیتان تهیه کنید و ویژگیهایی که این افراد را برای شما نفرتانگیز کرده است را یاداشت کنید.
در گام بعدی سعی کنید یک لیست از ترکیب دو لیست قبلی تهیه کنید یعنی مجموعهای از ویژگیهای مورد علاقه و نفرتانگیز آن اشخاص. به لیست نهایی دقت کنید. آیا میتوانید کشف کنید که شبیه کدام یک از شخصیتهای داستانی ماندگار در ذهنتان است؟
نکتۀ طلایی شمارۀ چهار: موقعیت(زمان و مکان)
اگر هنگام خواندن داستان، موقعیتها مثل مکانی که روایت در آن جریان دارد برای شما جالب توجه است پیشنهاد ما این است که در تمام لحظات زیست روزمرهتان محیط اطرافتان را فارغ از افکار و حس و حالی که دارید، بادقت مشاهده کنید. اگر در خانه هستید به اشیاء و لوازم خانه و نحوۀ چیدهشدنشان کنار هم دقت کنید کنید.
به تأثیری که این چیدمان یا تغییرش ممکن است بر شما بگذارد فکر کنید. اگر در حال قدم زدن در یک پیادهرو هستید به ردیف درختان به کاشیها یا آسفالت کف پیادهرو و طرف مخالف درختان نگاه کنید. موقعیتی که در آن، در حال قدمزدن هستید چه تأثیری بر روی شما میگذارد؟ دلیل این تأثیر را پیدا کنید.
این تمرین را با تمام مکانهایی که در حال تجربهکردنش هستید انجام دهید و مدام دادههایتان را برای خودتان یادداشت کنید. شاید موقعیت مورد نظر شما موقعیت چشمگیری نباشد، مثلا کل داستان در فضای یک اتاق شکل گرفته باشد ولی این اتاق تا همیشه در ذهن شما ماندگار شده باشد. سعی کنید از نگاهتان ارزشگذاری را حذف کنید و مشاهدۀ محض و موشکافانه و دقیق را تجربه کنید.
پیشنهاد بعدی ما در ارتباط با نظام موقعیت خواندن رمان در جستجوی زمان از دست رفته اثر مارسل پروست است. اگر بتوانید هفت جلدش را بخوانید که فوقالعاده است اما اگر هم برایتان مقدور نبود، خواندن جلد یک این اثر میتواند کمک قابل توجهی به شما، در مسیر خلق هنرمندانۀ نظام موقعیت کند.
علایق شما و شناخت و شناسایی آنها میتواند مانند نوری باشد که مسیر انتخاب موضوع برای نوشتن کتاب و موضوع برای نوشتن رمان را برایتان روشنتر کند.